877
Tham vấn y khoa:TS. BSCKII Lê Quốc Việt
•
Tác giả:MEDIPLUS
Chuyên mục:Sức khỏe
MỤC LỤC
Bệnh sốt xuất huyết (DENG-gey) là căn bệnh khá phổ biến tại những vùng có khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới nói chung. Theo thống kê từ các địa phương, sốt xuất huyết đang ngày càng diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng biến chứng nguy hiểm, nhất là ở đối tượng bệnh nhi nhỏ tuổi. Do đó, mỗi người nên trang bị cho mình những kiến thức cần thiết về căn bệnh này để có biện pháp phòng ngừa và xử lý phù hợp.
Tính từ đầu năm 2022 đến nay, tại Việt Nam đã ghi nhận hơn 43.600 ca mắc và 22 ca tử vong vì sốt xuất huyết, tăng 53% so với cùng kỳ năm ngoái (theo báo cáo của Bộ Y Tế).
Bệnh cảnh sốt và xuất huyết được ghi nhận ở nhiều nhóm bệnh do các tác nhân virus khác nhau gây nên như sốt Nephropathia Scandinavia, sốt virus Ebola, sốt xuất huyết Bolivia,… Ở Việt Nam, bệnh sốt xuất huyết chủ yếu do Virus Dengue gây ra. Đây là chủng virus thuộc nhóm B của Arbovirus trong chi Flavivirus.
Loài Dengue virus có 4 type huyết thanh phổ biến bao gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Người bệnh có thể nhiễm một trong bốn chủng virus kể trên và có khả năng tạo miễn dịch suốt đời với chủng đó. Tuy nhiên, kháng thể này không đặc hiệu với 3 chủng virus còn lại. Vì vậy, một người có thể bị sốt xuất huyết nhiều hơn một lần trong đời, nhất là những người sống trong vùng lưu hành dịch Dengue.
Virus Dengue lây truyền từ người bệnh sang người lành qua trung gian truyền bệnh là muỗi vằn Aedes aegypti. Bệnh hiện tại chưa có vaccine và thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng. Biểu hiện lâm sàng của sốt xuất huyết rất đa dạng, diễn biến phức tạp và nhanh chóng từ nhẹ đến nặng. Ở giai đoạn nặng, bệnh để lại nhiều biến chứng nghiêm trọng như rối loạn đông máu, giảm huyết áp đột ngột,… gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh.
Sốt xuất huyết là căn bệnh khá phổ biến tại Việt Nam
Về phân loại, Tổ chức Y tế Thế giới WHO chia bệnh sốt xuất huyết thành 2 nhóm chính: nhóm không biến chứng và nhóm biến chứng nặng:
Trước diễn biến phức tạp và nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết, việc nắm vững nguyên nhân cũng như đường lây truyền bệnh sẽ là tiền đề để đưa ra các biện pháp phòng ngừa và chữa trị hiệu quả.
Sốt xuất huyết gặp ở cả trẻ em và người lớn. Theo thống kê, số trẻ dưới 15 tuổi chiếm 65% tổng số ca bệnh trong cả nước. Trong đó, số ca nặng ở nhóm tuổi này chiếm khoảng 10-15% và có xu hướng ngày càng gia tăng.
Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết được phát hiện là do virus Dengue thuộc chi Flavivirus, họ Flaviviridae gây ra. Trung gian truyền bệnh là muỗi vằn Aedes aegypti. Loài muỗi này thường có màu đen, trên thân và chân có nhiều đốm trắng. Chúng hoạt động vào ban ngày, chủ yếu là vào sáng sớm và chiều tối, sinh sản mạnh vào mùa mưa trong các ao tù, nước đọng quanh nhà,…
Sau khi hút máu người bệnh nhiễm virus Dengue, virus sẽ ủ bệnh trong muỗi vằn cái khoảng từ 8-11 ngày rồi chuyển sang khu trú tại tuyến nước bọt của muỗi. Khi bị muỗi vằn đốt, virus theo tuyến nước bọt đi vào máu của người lành, “chu du” trong khoảng từ 2-7 ngày và bắt đầu khởi phát các triệu chứng của bệnh.
Bên cạnh trung gian muỗi vằn, người bệnh cũng có thể nhiễm sốt xuất huyết thông qua đường máu hoặc dùng chung bơm kim tiêm với người bị bệnh. Đường lây truyền này ít phổ biến hơn những vẫn có khả năng xảy ra.
Ngoài ra, bệnh có thể lây nhiễm chéo tại bệnh viện qua các chế phẩm máu, phơi nhiễm vết thương,… hoặc lây truyền dọc từ mẹ sang con. Nếu mẹ nhiễm virus Dengue khoảng 10 ngày trước sinh thì nguy cơ trẻ sơ sinh bị nhiễm là rất cao.
Muỗi vằn Aedes aegypti là trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết
Triệu chứng lâm sàng của bệnh sốt xuất huyết rất đa dạng, diễn biến từ nhẹ đến nặng. Tùy vào từng mức độ của bệnh, có thể nhận diện các triệu chứng cụ thể như sau:
Sốt xuất huyết ở mức độ nhẹ thường gặp ở những người lần đầu mắc bệnh do chưa có miễn dịch đặc hiệu với loại virus này. Bệnh có các triệu chứng điển hình và không gây biến chứng nguy hiểm cho người bệnh:
Khởi phát bệnh thường là sốt cao 40-41oC kéo dài trong 4-7 ngày tính từ thời điểm bị muỗi đốt. Ngoài ra, bệnh nhân còn có các biểu hiện như đau đầu nghiêm trọng, đau cơ, đau khớp, buồn nôn và ói mửa, đau phía sau mắt, phát ban,… Các ban xuất huyết thường xuất hiện trên cơ thể từ 3-4 ngày sau khi sốt, thuyên giảm sau 1-2 ngày và có thể nổi ban lại vào những ngày tiếp theo.
Ở mức độ nặng, bên cạnh các triệu chứng của sốt xuất huyết thể nhẹ kể trên, bệnh nhân còn biểu hiện những tổn thương ở mạch máu và mạch bạch huyết như chảy máu cam, chảy máu nướu hoặc chảy máu dưới da, gây nên các vết bầm tím:
Bệnh ở cấp độ này có thể đưa đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, người bệnh cần được phát hiện và điều trị kịp thời, khẩn cấp, tránh để bệnh diễn tiến quá nặng dẫn đến tử vong.
Hội chứng sốc sốt xuất huyết Dengue được xem là mức độ nặng nhất của bệnh sốt xuất huyết. Người bệnh xuất hiện tất cả các triệu chứng của sốt xuất huyết thể nhẹ, kèm theo những biểu hiện chảy máu, thoát huyết tương khỏi mạch máu, chảy máu ồ ạt trong và ngoài cơ thể, sốc do hạ huyết áp,…
Cấp độ bệnh này thường xảy ra ở những bệnh nhân nhiễm sốt xuất huyết từ hai lần trở lên, khi người bệnh đã có miễn dịch với một loại kháng nguyên bất kỳ của virus. Miễn dịch này có thể là chủ động (do bệnh nhân đã từng mắc bệnh trước đó), hoặc thụ động (do mẹ truyền sang con).
Sốt xuất huyết Dengue thường diễn biến nặng đột ngột sau 2-5 ngày trong giai đoạn hạ sốt. Hiện tượng này phổ biến ở trẻ em, ít gặp ở người lớn. Bệnh chuyển nặng nhanh chóng gây suy đa cơ quan và có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nhất là đối tượng trẻ sơ sinh và thanh thiếu niên.
Cần theo dõi và phát hiện kịp thời các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết Dengue thường diễn ra qua 3 giai đoạn chính, gồm: giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm và giai đoạn hồi phục. Mỗi giai đoạn đều có những biểu hiện đặc trưng nên cần được theo dõi chặt chẽ để kiểm soát quá trình của bệnh, tránh để bệnh chuyển nặng gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe bệnh nhân.
Sau khi nhiễm virus Dengue qua vết đốt từ muỗi vằn, bệnh nhân sẽ trải qua quá trình ủ bệnh kéo dài từ 4-7 ngày, đôi khi có thể lên đến 14 ngày tùy cơ địa. Tiếp đó, người bệnh có biểu hiện sốt cao liên tục hoặc đột ngột từ 40-41oC và không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
Một vài triệu chứng khác đi kèm cần lưu ý như: đau họng, đau vùng thượng vị, tiêu chảy, đau đầu, nhức hai bên hốc mắt, chảy máu, phát ban,…
Ở trẻ em, triệu chứng lâm sàng phổ biến nhất là sốt cao kèm theo đau họng và đau bụng. Trẻ sẽ giảm sốt sau 3 ngày. Tuy nhiên, đến ngày thứ 8, trẻ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu xuất huyết nhẹ như chảy máu mũi, chấm xuất huyết dưới da,… Các nốt phát ban này lúc đầu có thể nổi ở thân, sau đó lan dần sang mặt, các chi, lòng bàn tay và bàn chân gây ngứa ngáy, khó chịu cho trẻ.
Bệnh sốt xuất huyết chuyển sang giai đoạn nguy hiểm sau 3-7 ngày kể từ ngày đầu tiên bị sốt. Lúc này, người bệnh có biểu hiện giảm sốt hoặc sốt nhẹ. Một số trường hợp nhiễm trùng thứ phát sẽ có hiện tượng hạ tiểu cầu và cô đặc máu. Bên cạnh đó, bệnh nhân có thể có hoặc không có biểu hiện xuất huyết. Một vài dấu hiệu nặng mà người bệnh có thể gặp phải như:
Một điều cần lưu ý là người bệnh dù không có biểu hiện thoát huyết tương hay bị sốc vẫn có thể xảy ra biến chứng nặng. Do đó, trong giai đoạn này, bệnh nhân cần được chăm sóc thật tốt, theo dõi và quan sát kĩ biểu hiện của bệnh. Nếu phát hiện có các dấu hiệu bất thường phải đưa ngay bệnh nhân đến các cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu và điều trị kịp thời.
Cần chăm sóc, theo dõi và quan sát biểu hiện bệnh ở giai đoạn nguy hiểm
Giai đoạn hồi phục diễn ra sau giai đoạn nguy hiểm từ 1-2 ngày. Lúc này, người bệnh hết sốt, sức khỏe dần hồi phục, huyết áp duy trì ở trạng thái ổn định. Bệnh nhân có biểu hiện thèm ăn và tiểu nhiều. Đồng thời, các chỉ số xét nghiệm sinh hóa trở về mức bình thường.
Ở giai đoạn này, bệnh nhân cần phải được chăm sóc cẩn thận và đúng cách. Nếu không, bệnh sẽ gây nên các biến chứng như phù phổi hoặc suy tim, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe người bệnh. Đặc biệt, không được chủ quan, lơ là và phải báo ngay với bác sĩ nếu phát hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào ở người bệnh.
Bệnh sốt xuất huyết đang ngày càng diễn biến phức tạp. Nếu như trước đây, bệnh tập trung chủ yếu ở nhóm trẻ em dưới 15 tuổi, thì hiện nay, bệnh có xu hướng mở rộng sang nhóm người lớn với tỷ lệ khá cao (35%), thậm chí là chuyển biến nặng. Người bệnh có thể gặp các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng khi không được chăm sóc và điều trị đúng cách, có thể kể đến như:
Bên cạnh đó, một số biến chứng khác mà bệnh nhân có thể gặp phải như:
Sốt xuất huyết có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm
Trước những biến chứng nghiêm trọng của bệnh sốt xuất huyết như trên, việc chẩn đoán sớm tình trạng bệnh để có hướng điều trị kịp thời đóng vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, dấu hiệu và triệu chứng của sốt xuất huyết khá tương đồng với các bệnh truyền nhiễm do virus khác như COVID-19, sốt rét, sốt thương hàn,… gây nhiều khó khăn trong việc chẩn đoán.
Bên cạnh đó, hệ miễn dịch càng yếu, nguy cơ nhiễm sốt xuất huyết kèm theo bệnh lý khác ngày càng tăng. Ở giai đoạn sốt, triệu chứng rất khó phân biệt với các loại sốt siêu vi khác cũng như loại trừ khả năng nhiễm đồng thời nhiều bệnh. Việc chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa vào yếu tố dịch tễ, biểu hiện lâm sàng và thông qua kết quả xét nghiệm sinh hóa như:
Đối với chẩn đoán nguyên nhân, có thể phát hiện mầm bệnh trong máu và huyết thanh thông qua phương pháp phân lập virus, xác định kháng nguyên virus bằng phương pháp miễn dịch, hoặc kỹ thuật khuếch đại chuỗi DNA (PCR) nhằm xác định chính xác bộ gen virus.
Các chẩn đoán huyết thanh học thông qua việc xác định IgM/IgG bằng kỹ thuật MAC – ELISA trong hai mẫu máu của bệnh nhân cách nhau 14 ngày cũng giúp ích nhiều cho việc kết luận. Ngoài ra, mẫu máu thứ nhất lấy vào ngày thứ 7 có thể dùng để phân lập virus bằng cách cấy vào tế bào muỗi A_albopictus. Sau đó, tiến hành định danh vi khuẩn thông qua xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang sử dụng kháng thể đơn dòng.
Việc chẩn đoán sốt xuất huyết gặp nhiều khó khăn
Hiện nay, bệnh sốt xuất huyết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Phần lớn bệnh nhân sẽ tự khỏi sau 2 tuần theo dõi và điều trị tích cực tại nhà. Nguyên tắc điều trị được áp dụng chủ yếu là điều trị triệu chứng, bù dịch, nâng cao sức đề kháng bằng chế độ dinh dưỡng hợp lý và theo dõi sát sao diễn biến bệnh, hạn chế tối đa các chuyển biến nặng có thể xảy ra.
Điều trị bệnh sốt xuất huyết cần phải tuân theo phác đồ điều trị chuẩn của Bộ Y tế. Khi bệnh nhân được xác định dương tính với sốt xuất huyết, tùy thuộc vào kết quả xét nghiệm, bệnh nhân có thể được phân cấp điều trị như sau:
Một số thuốc có thể kê đơn để điều trị tại nhà như thuốc hạ sốt Paracetamol (Tylenol, Panadol). Cần tránh những thuốc giảm đau có nguy cơ cao gây biến chứng chảy máu như aspirin, ibuprofen, naproxen sodium,…
Không được tự ý dùng kháng sinh khi điều trị tại nhà. Bởi lẽ, nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết là do virus Dengue, không phải vi khuẩn. Việc dùng kháng sinh trong trường hợp này gần như vô nghĩa, hơn nữa, còn làm tăng nguy cơ gây kháng kháng sinh hiện nay.
Ngoài ra, bệnh nhân cần có chế độ ăn uống lành mạnh và đầy đủ chất dinh dưỡng, nhất là chất xơ và vitamin C. Người bệnh nên uống nhiều nước, nghỉ ngơi, tránh ăn đồ khó tiêu, nhiều dầu mỡ. Duy trì liệu trình điều trị và theo dõi tích cực trong vòng 12-14 ngày. Bệnh nhân nên quay lại cơ sở y tế tái khám để kiểm tra xem có xảy ra biến chứng bất thường hay không.
*Lưu ý: Không tự ý mua thuốc và điều trị tại nhà khi chưa có hướng dẫn từ chuyên gia!
Tùy vào mức độ bệnh mà bệnh nhân sẽ được phân cấp và chữa trị phù hợp
Bệnh sốt xuất huyết có thể phòng ngừa bằng nhiều cách. Hiện nay, có 2 phương pháp chính để phòng bệnh là tiêm vaccine và ngăn ngừa muỗi đốt. Cụ thể như sau:
Tiêm vaccine phòng bệnh
Vaccine Dengvaxia là vaccine phòng sốt xuất huyết đầu tiên trên thế giới, được cấp phép lưu hành vào tháng 06/2016. Hiện nay, đã có nhiều quốc gia sử dụng loại vaccine này, có thể kể đến như Thái Lan, Singapore, Philippines,…
Tuy nhiên, Việt Nam vẫn chưa cấp phép loại vaccine này do tính miễn dịch chưa cao và còn nhiều lo ngại về tính an toàn, hiệu quả khi triển khai tiêm chủng cho toàn dân.
Ngăn ngừa muỗi đốt
Tiêu diệt tận gốc muỗi vằn và phòng ngừa muỗi đốt có vai trò quan trọng giúp giảm nguy cơ bùng phát dịch một cách đáng kể.
Người dân có thể diệt bọ gậy, loăng quăng, muỗi thông qua việc làm sạch ao tù, nước đọng quanh nhà. Thay rửa các dụng cụ chứa nước hàng tuần. Thu gom phế liệu, rác thải thường xuyên. Đồng thời, giữ gìn vệ sinh nhà cửa và môi trường xung quanh sạch sẽ, phát quang bụi rậm, cây cối. Tiến hành phun thuốc diệt muỗi ít nhất 2 tháng/lần.
Duy trì thói quen sinh hoạt, ngủ trong màn kể cả ban ngày. Vào mùa mưa nên hạn chế ra ngoài vào chiều tối, không đến những nơi um tùm, nhiều cây cối, ẩm thấp bởi đây là nơi trú ngụ của muỗi. Đặc biệt, ba mẹ nên thoa dầu tràm hoặc kem chống muỗi cho trẻ để tránh bị muỗi đốt. Cho bé mặc quần áo dài tay, màu sắc tươi sáng nhằm tránh thu hút muỗi.
Phun thuốc diệt muỗi định kỳ trong cộng đồng nhằm ngăn chặn sự phát triển của muỗi
Ngoài ra, cần nâng cao ý thức của cộng đồng về nguy cơ, dấu hiệu nhận biết bệnh sốt xuất huyết cũng như các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu tối đa khả năng lây nhiễm. Đẩy mạnh chiến dịch diệt bọ gậy, loăng quăng, phun thuốc diệt muỗi trên diện rộng định kỳ hàng tuần/hàng tháng nhằm ngăn chặn sự phát triển của muỗi, nhất là ở các vùng có lưu hành dịch sốt xuất huyết hiện nay.
Nhìn chung, bệnh sốt xuất huyết có thể chữa khỏi và hồi phục hoàn toàn nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Bên cạnh đó, mỗi người dân trong cộng đồng cần phải chủ động, tự giác phòng bệnh và loại trừ muỗi xung quanh gia đình để kiểm soát nguy cơ lây nhiễm một cách hiệu quả nhất. Nếu còn bất kỳ thắc mắc gì, khách hàng vui lòng liên hệ Hotline 1900 3366 để nhận được tư vấn từ các chuyên gia của MEDIPLUS!
*Bài viết chỉ mang tính tham khảo, không thay thế việc chẩn đoán và phác đồ điều trị y khoa!
ĐẶT LỊCH HẸN KHÁM
Đặt hẹn ngay để nhận tư vấn và xếp lịch khám kịp thời với chuyên gia.
